DEĞERLENDİRME
Ölçme sonuçlarının anlamlandırılmasına, bir ölçütle karşılaştırılarak karar verilmesine, yorum yapılmasına denir. Değerlendirme bir yargılama işlemidir. Açıkça ifade edilmemiş olsa bile her değerlendirme, kesinlikle, bir ölçme sonucu ile bir ölçütün karşılaştırılmasına dayanır. Ör: Ahmet pekiyi alarak sınıfı geçti. – Ali ortalamanın üstünde not aldı.
UYARI : Ölçme ve gözlem verilerinin değerlendirilmesinde, karşılaştırmaya ve yorumlamaya esas olarak alınan dayanaklara ölçüt (kıstas, kriter, norm) denir. Nasıl ki, gözlem ve araçsız ölçme yapılamazsa, ölçütsüz de değerlendirme yapılamaz. Öğretimde değerlendirme; öğrenci başarısı hakkında bir yargıya ulaşmaktadır.Teknik anlamda değerlendirme, ölçümleri ölçüt ya da ölçütlerle kıyaslayarak bir karara varmadır. Örneğin; 60 geçme puanı ölçütüne göre, geçme puanı 50 olan bir öğrencinin “başarısız” 65 olan bir başka öğrencinin “başarılı” olarak değerlendirilmesinde, 60 puan ölçüt 50 ve 65 puanlar ölçüm, “başarısız” ya da “başarılı” yargısı ise değerlendirmedir.
A- Değerlendirme, kesin olarak bir ölçüm ile bir ölçüt gerektirir. Ölçütsüz değerlendirme olmaz. B- Ölçüt, değerlendirilecek grup dikkate alınmadan önceden kesin olarak belirtilmişse, buna mutlak ölçüt adı verilir.
C- Ölçüt grubun ortalama başarısı gibi grubun başarısına bağlı olarak çıkarılmışsa, bağıl ölçüt adını alır.
NOT VERMEDE KULLANILAN KATEGORİ SAYISI NE OLMALIDIR ? :
Not verme işlemi aslında bir sınıflama işlemidir. Öğrencilerin başarısına göre herhangi bir kategoriye sokulacağının belirlenmesidir. Bu gün kullanılan bu kategoriler 1 ; 5, 0 ; 10 ve 0 ; 100 arası olan kategorilerdir. Bu kategorilerin zayıf ve faydalı yönleri şunlardır;
a. Az kategorilerde notlar arası genişlik artar ve not verme basitleşir. Ancak aralarında oldukça fark olan iki öğrenci aynı kategoriye girebilir.
b. Kategori sayısı azaldıkça puanların nota çevrilmesinde büyük bilgi kayıbı olur.
c. Kategori sayısı arttıkça hem not verme işi güçleşir hem de ardışık iki not arasında gerçekte mevcut olmayan bir fark sanki varmış gibi görünebilir. Bu nedenle kullanılacak kategori sayısı ne ölçmede olmayan bir duyarlılığı varmış gibi yansıtacak kadar çok, ne de ölçmede var olan duyarlılığı gösteremeyecek kadar az olmalıdır. Bu anlayışa en uygun kategori 0 ; 10 arası olandır denilebilir.
Sınıf okullarında uygulanan not sistemi 0 ; 100 arası olan sistemdir. Kesirli not kullanılmaz. Notların ortalaması alınırken çıkan yarım ve yarımdan büyük olan kesirler tama yükseltilir. Yarımdan küçük olanlar ise dikkate alınmaz.
Notların dereceleri şöyledir ;
0 ; 59 ---------- Zayıf
60 ; 69 ---------- Orta
70 ; 85 ---------- İyi
86 ;100 ---------- Çok iyi
Ölçüt: Ölçme sonuçlarını karşılaştırdığımız değerlerdir. Ölçüt sınır, koşul ya da kural belirtir. Değerlendirme ise yargıdır. (Cevap anahtarı) Sınavda alınan notlardan 45 başarılı ve 44 başarısız diye ayırmak örnek olarak verilebilir. İkiye ayrılır.
a)Mutlak ölçüt: Ölçme işleminden önce standart ve değişmez bir ölçüt varsa bu ölçüte mutlak ölçüt denir. İlk ve orta öğretimde kullanılan ölçütler buna örnektir. Ör: 45 ve üzeri başarılı sayılır. ÖSS’de tercih yapabilmek için 185 puan almak gerekir. LES’ten 45 almak gerekir vs.
b)Bağıl Ölçüt: Ölçme işleminden sonra ölçülenlere göre belirlenen ölçüte denir. Ör: Çan eğrisi, KPSS sınavı, ÖSS’deki okullara yerleştirmeler vs. (Taban puanlar belli değildir. O yıl sınava giren adaylar belirler), Akademik başarısı en yüksek olan 5 kişi yüksek lisansa alınacak vs.
UYARI: Ölçüt, sınır ya da koşul belirtir. Değerlendirme ise karardır, yargıdır.
ÖRNEK: Ali sınavdan 30 aldı → Ölçme
Sınavdan başarılı olması için 45 gerekli → Ölçüt
Ali sınavdan başarılı olamadı ve kaldı. → Değerlendirme
DEĞERLENDİRME ÇEŞİTLERİ
1. YAPILIŞ AMACINA GÖRE DEĞERLENDİRME (DİAGNOSTİK)
a. Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değerlerdirme; Kişilerin bir derse, kursa başlamadan önce sahip oldukları bilgi seviyelerini (hazır bulunuşluk) düzeylerini belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmedir. Bu belirleme sayesinde eğitimin başlangıç noktası saptanır ve öğretim etkinliklerini öğrenci düzeyine uygun olarak ayarlanır. Bu değerlendirmenin 3 önemli özelliği vardır.
1. Öğrencilerin belli kurs, ders ya da ünitenin ön koşul niteliğindeki giriş davranışlarına sahip olma derecesini belirlemek,
2. İlgili kursun geliştirmeyi düşündüğü davranışlardan, öğrencilerce önceden kazanılanlar olup olmadığını belirlemek.
3. Bu değerlendirme eğitim ve öğretimin başında yapılır.
Örneğin:
- Yabancı dil seviye tespit sınavı: Örneğin bir yabancı dil kursuna yazılmak isteyen Murtaza beye öncelikle bir sınav yapılır. Sınav sonucundaki seviyesine göre bir kura yerleştirilir.
- Beden eğitim - resim - müzik gibi alanlarda yapılan seviye tespit sınavları
- Özel yetenek sınavları
- ÖSS seviye tespit sınavı
UYARI:Yerleştirmeye yönelik değerlendirme, öğrencilerin eğitimsel açıdan gruplanmasıdır.
Örneğin: Giriş davranışlarından tümüne sahip olanların bir grup, bazılarına sahip olanların bir grup, hiçbirine sahip olmayanların ayrı bir grup olmasıdır. Ayrıca öğrencilerin belli üniversitelere, bir üniversitenin değişik fakülte ya da bir fakültenin farklı bölümlerine yerleştirilmeleri onların bu öğretim kurumunda başarılı olmaları için gerekli olduğu düşünülen giriş davranışlarına sahip oluş derecelerine göre yapılır.
b. Biçimlendirme - Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme (Formatif)
Bu değerlendirmenin ana işlevi; öğretim sürüp giderken her bir ünitedeki öğrenme eksikliklerini ve güçlüklerini belirlemek, bu eksikliklerin ve yetersizliklerin giderilmesi için ve ünitenin daha iyi öğrenilmesi için her öğrenciye ayrı ayrı önerilerde bulunmaktadır. Biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik değerlendirme amacıyla kullanılan testlere formatif testler ünite testleri ya da izleme testleri denir. Bu testler yalnızca belli bir öğrenme ünitesi için düzenlenir ve ilgili ünitenin bitiminde uygulanır. Her ünite sonunda uygulanan ve öğrencilerde öğrenmede güçlük çekilen yerleri, öğrenme eksikliklerini, yanlış öğrenmeleri belirlemek amacında olan bu testler ilgili ünitenin bütün önemli ögelerini kapsamalıdır. Testle yoklanmak istenen her bir davranış için en az bir soru bulundurulmalıdır. Ünite testi sonunda belirlenen eksiklikler çeşitli yollarla giderilmeye çalışılır. Biçimlendirmeye yönelik değerlendirmenin üç önemli özelliği vardır;
1. Bu değerlendirme eğitim ve öğretim süreci devam ederken yapılır.
2. Amaç öğrencilerin öğrenme eksiklik ve yanlışlıklarını gidermektir.
3. Başarı notu verme amacı güdülmez.
Örneğin: Ek ders, küçük grup çalışması, ek materyal verilmesi vb.
Örnek: ÖSS ve KPSS hazırlık kurslarındaki ünite testleri, konu tarama testleri ve yaprak testler
** Bu değerlendirmede not verme yaklaşımı uygulanmaz. Asıl hedef eğitimin biçimlendrilmesidir.
c. Düzey (Seviye) Belirlemeye Yönelik Değerlendirme (Summatif)
Genellikle öğretim devresi sonunda, ara sıra öğretim devresi içinde programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp ulaşılamadığına bakılarak, öğrenci öğretmen ve programa ilişkin yargılarda bulunulur.
Başka bir ifade ile; eğitim süreci içerisinde ve özellikle sonunda verilen eğitimin hedefe ulaşma derecesini ölçmeyi amaçlar. İki önemli özelliği vardır;
1. Eğitim ve öğretimin sonunda yapılır.
2. Bu değerlendirmede amaç başarı notu vermektir.
Örneğin: Final, TUS, KPSS, sınavlarında olduğu gibi öğrencilerle ilgili olarak verilecek kararlar, onların bir okuldan mezun olup olamayacağına, bir üst kurs ya da sınıfa geçip geçemeyeceğine, ya da farklı programlardan hangisine yönelmesi gerektiğine dair olabilir.
Not: ÖSS sınavını YÖK yaptığına göre öğrencileri yeteneklerine göre (sayısal, sözel, eşit ağırlık) bölümlere yerleştirilir. Bu açıdan ÖSS tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirmedir.
2. NORMA (ÖLÇÜTE) GÖRE DEĞERLENDİRME ÇEŞİTLERİ
a. Mutlak Değerlendirme: Daha önceden belirlenmiş mutlak ölçütlerle yapılan değerlendirmelerdir. Birey sadece kendi performansıyla değerlendirilir. Bireyin değerlendirilmesinden grubun performansı etkili değildir yani ölçüt grup dikkate alınmadan önceden kesin olarak belirlenmiştir. Sınıf geçme notu 50’dir demek mutlak bir ölçüttür, Ahmet 75 aldı ve sınıfı geçti demek mutlak değerlendirmedir.
b. Bağıl Değerlendirme: Bağıl ölçütlerle yapılan değerlendirmedir. Grup ortalaması gibi bağıl ölçütler kullanılarak yapılan değerlendirmedir. Ölçüt grup ortalaması gibi ölçme sonuçlarından çıkarılır. Bireyin değerlendirilmesinde grup performansı ya da sınıfın başarı ortalaması da dikkate alınıyorsa bağıl değerlendirme yapılmış olur. Ortalamanın üstünde not alanlar sınıfı geçer, koşu testinde ilk 10’a giren okul takımına girer.
Örneğin: Çan eğrisi, grup ortalaması (aritmetik ortalama) denilen analiz, bağıl değerlendirmedir.
3. PORTFOLYO DEĞERLENDİRME (KİSİŞEL GELİŞİM DOSYASI)
Öğrencilerin dönem içinde derslerle ilgili tüm etkinliklerin içerisinden belli bir amaca yönelik olan ve öğretmenler rehberliğinde seçerek yaptıkları örnek çalışmalardan oluşan dosyalardır. Bu çalışmalar kronolojik bir sıra izler. Yani tarih sırasına göre dönem başından itibaren sistemli bir şekilde dosyalanır. Portfolyo öğrencilerin nasıl düşündüğünü nasıl çalıştığını ve ne kadar öğrendiğini gösterebilmesi için ilk karalamalardan en son halini almış çalışmalara kadar tüm çalışmaları kapsar. Portfolyo değerlendirmesinde amaç öğrenciyi tüm özellikleriyle bir bütün olarak tanımak ve öğrencinin kendisini tanımasını sağlamaktır. Öğrenci bu değerlendirme sürecinde bizzat sorumluluk alır ve kendini daha iyi tanımaya çalışır. Öğrenci başarısı diğer öğrencilerle kıyaslanmaz. Çünkü bu değerlendirme öğrenciye özgün bir kişisel gelişim dosyasıdır.