2. BİLGİ TOPLAMA VE SUNMA HİZMETİ
Bilgi toplama ve sunma hizmeti, öğrencinin gerek duyabileceği her türlü bilgiyi onun yararlanmasına sunmak için yapılan çalışmalardır.
● Öğrencilerin gidebilecekleri üst eğitim kurumları hakkında bilgi verme
● Okuldaki ve çevredeki eğitsel ve kültürel etkinlikler
● Yardım hizmetleri
● Part time iş olanakları
● Mezun olduktan sonraki iş olanakları hakkında bilgiler verir.
Öğrencinin kendini geliştirmesi için ihtiyaç duyabileceği her türlü bilginin toplanması, tasnifi, öğrencinin yararına sunulması ve paylaşılması çalışmaları bu gruba girer.
3. MÜŞAVİRLİK (KONSÜLTASYON) HİZMETİ
Rehberlik hizmeti kapsamına, doğrudan öğrenciye dönük olmayan ancak yapılacak hizmetlerin niteliğini etkileyecek bazı hizmetler daha girer. Müşavirlik hizmeti okuldaki rehberlik uzmanının, öğretmen ve yöneticilerin ortak bir rehberlik anlayışı kazanmaları, bu alandaki bilgi ve becerilerini arttırmaları için onlara yardımcı olmasıdır. Yani rehberlik uzmanı, öğretmen, yönetici ve velilerin, öğrencinin gelişmesi için kurdukları yardım ilişkisidir.
Okuldaki rehberlik uzmanının, kendi uzmanlık alanında sahip olduğu bilgi ve becerilerini, öğretmen, veli ve yöneticilerin hizmetine sunması, onların bu konuda kendilerini geliştirmesine yardımcı olması müşavirlik hizmeti kapsamına girer.
4. YÖNELTME VE YERLEŞTİRME HİZMETİ
Öğrencinin kendine uygun bir eğitim kurumuna, branşa, işe ya da mesleğe yönelmesi ve o konuma yerleşmesi için yapılabilecek yardım hizmetlerine denir.
● Öğrencinin okul içi veya dışı bir sosyal etkinliğe yönelmesi
● Psikolojik hizmetlerden yararlanması için teşvik edilmesi
● Seçmeli derslerden kendi gelişimine yardımcı olacak olanları seçmesi
● Kısa süreli iş, staj ve uygulama alanlarına yönelmesine yardımcı olur.
Bu hizmetlerin amacı bireyi içinde bulunduğu durumdan bir üst basamağa ve daha iyi bir konuma yöneltmek, yerleştirmek için çalışmaktır.
5. ORYANTASYON HİZMETİ (YENİ ORTAMA ALIŞTIRMA)
Bir okula (işe) yeni başlayan öğrencilere, eğitim yılı başında, okulu, kurallarını, işleyişini tanıtmak, okulda ve o çevrede ihtiyaçlarını nasıl karşılayacakları hakkında bilgi vermek ve böylece yeni girdikleri ortama kısa sürede alışmalarına yardımcı olmak üzere yapılan çalışmalardır.
Özel ve oldukça kısa süreli bir eğitim programıdır. Öğretimin başladığı ilk hafta bu işe ayrılır. Hazırlık ve organizasyon gerekir.
Oryantasyon hizmeti kapsamında yapılan çalışmalar
● Okula yeni gelen öğrencileri karşılama
● Okulu ve birimleri gezdirip tanıtma
● Disiplin, sınıf geçme ve devam yönetmelikleri hakkında bilgi verme
● Kütüphane, yemekhane, ulaşım vb. hakkında açıklama yapma
● Okuldaki etkinlikler (Kulüp – dernek vs.) hakkında bilgi verme
● Tanıtım gösterileri, tanışma çayları düzenlemek
Öğrencinin kendini yalnız ve çaresiz hissetmesini önleme amacına yöneliktir. Öğrenmeye karşı güdülenme artar. Bazı sorunların çıkması engellenir. Bu bakımdan oryantasyon hizmetinin “uyum sağlayıcı” işlevinin yanında “koruyucu ve önleyici” bir işlevi de vardır.
6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME HİZMETİ
Yapılan önceki hizmetlerin bir devamıdır. Yöneltme ve yerleştirme sürecinin sonucu ne olmuştur? Psikolojik danışma alan öğrencilerde beklenen davranış değişiklikleri olmuş mudur? Gibi durumların izlenip değerlendirme yapılmasıdır. Bu değerlendirmeler sonucunda yapmış olduğumuz çalışmalarda eksiklikler varsa belirlenir ve bu problemler giderilir.
Bu konuda yapılan önemli bir çalışmada mezunları izlemedir. (Ne kadarı alanıyla ilgili bir işte çalışıyor veya okuyor – ne gibi alanlara yöneldiler – başarıları neler – yardım hizmetlerinin onlara faydası oldu mu? gibi) Mezun günleri düzenlenerek bağlantı sürdürülür.
7. PSİKOLOJİK DANIŞMA
Bireylerin kendilerini tanımalarını, güçlü ve zayıf yönlerini fark etmelerini, karar verme, problem çözme ihtiyaçlarını karşılamak gelişim ve uyumunu sürdürmesine yardımcı olmak amacıyla bireyle yüz yüze kurulan psikolojik yardım ilişkisidir.
Yardım alam kişiye “danışan”, yardımı veren kişiye ise “psikolojik danışman” denir. Bu alanda yetişmiş uzman kişilerce verilen profesyonel bir yardım sürecidir. Okuldaki rehberlik uzmanı veya bu alanda yetişmiş bireyler tarafından verilir.
Psikolojik danışmanın kendine özgü ilkeleri, etik kuralları, yaklaşımları ve kuramsal temelleri vardır.
Psikolojik danışma hizmeti rehberlik hizmetlerinin merkezini oluşturur. Bu nedenle sadece rehberlik değil “Rehberlik ve Psikolojik Danışma” denir.
Bir anda olup biten bir iş değil, zaman isteyen bir süreçtir. Problem uzun zaman içerisinde oluştuğundan giderilmesi de zaman ve gayret ister.
Danışan problemin nedenlerinin kendi dışında olduğu inancındadır.
Gizlilik ilkesi ve gönüllülük esastır.
Psikolojik danışma sürecinin başarısı, danışan ile psikolojik danışman arasında kurulan ilişkinin etkinliğine bağlıdır.
Bireye saygı esastır.
Danışman yakın ve güve verici bir ortam hazırlamaktan sorumludur. Bu nedenle danışan ile danışman arasında aranan en önemli özellik anlayıştır. Danışman bireyi insan olarak kabul etmeli, dikkatle dinlemeli ve empatik yöntemi kullanmalıdır.
Okullarda psikolojik danışma hizmetlerinden problemleri olan öğrenciler olduğu kadar, kendini geliştirmek ve tanımak isteyen öğrencilerde yararlanabilir.
Danışmanın kullandığı teknikler
● Açıklama (bireyin söylediklerini aynı anlama gelen kelimelerle tekrar etme)
● Onaylama (Başıyla veya hımm, ya, evet gibi)
● Duyguları yansıtma (içinde bulunduğu duyguları yakalayıp yeri geldikçe belirtme)
● Yorumlama (Bahsettiği olaylar hakkında bağlantı kurma)
● Yüzleştirme (Çelişkili ifadelere dikkat çekme)
● Cesaret verme
● Destekleme
● Soru sorma
● Bilgi verme
Danışmanın sorduğu sorular açık uçlu sorular olmalıdır. Kapalı uçlu soruların cevabı kısa olacağından yeni bir sorunun sorulmasını gerektirir ve giderek psikolojik danışma bir tür sorgulamaya dönüşebilir. ÖR: “Böyle bir durumda ne hissettiniz? Beni kullanıyor dediniz. Bununla ne kastettiniz?” gibi.
Danışanla danışmanın arasında iletişimi güçleştiren durumlar.
● Danışmanın otoriter bir tutum göstermesi
● Pasif olması
● Duygusal konulardan kaçınması (mesafeyi korumak için)
● Toplumca hoş karşılanmayan konulardan kaçınması
● Danışanı dinlememesi
● Yersiz yere güven vermesi
● Aşırı derecede samimiyet göstermesi
Psikolojik danışma bireysel ve grupla psikoloijk danışma olmak üzere ikiye ayrılır.
Bireysel psikolojik danışmanın verildiği bireyler
● Özsaygısı ve özgüveni düşük bireyler
● Karmaşık problemleri olanlara
● Başarısı düşük bireylere
● Uyum sorunu yaşayan (sinirlilik, saldırganlık) bireylere
● İletişim sorunu yaşayan bireylere
● Gizli kalması gereken sorunları olanlara
● Cinsel fonksiyon bozukluğu olanlara
● Kendilerini göstermeye, dikkat çekmeye meraklı olanlara
● Ürkek ve içe kapanık bireylere
Grupla psikolojik danışma
İnsan toplumsal bir varlıktır. Sorunları da toplumsal ilişkilerden kaynaklanmaktadır. Bireyin çevreye uyum sağlaması için ilişkilerde bazı davranış ve tutumlara sahip olması gerekir. Bu tutum ve davranışlar rahat, kabul edici, küçük grup atmosferinde gerçekleştirilmekte ve burada edinilen davranışlar geniş gruplara transfer edilebilmektedir. Gruptaki bireylerin birbirlerini tanımamalarına dikkat edilmelidir.
Rehberlik hizmetleri ilk olarak grup rehberliği olarak başlamıştır.
Olumlu yönleri
● İnsanları tanımayı ve olaylara başkalarının gözünden bakmayı sağlar.
● Bir gruba ait olma duygusunu kazandırır.
● Bireyler arası iletişimi sağlar.
● Hoşgörü kazandırır.
● Bireyin sorunlarını kabullenmesini sağlar, teselli bulur.
● Değişik çözüm yollarını öğrenir.
Olumsuz yönleri
● Gizliliği denetlemek zordur.
● Derinlemesine bir yardım söz konusu olmamaktadır.
● Uzman danışman bulmak zordur.
● Bazı danışanlara yeterli ilgi gösterilemeyebilir.
● Grup baskısı bireyselliklerinin kaybolmasına sebep olabilir.
● Klikleşmeler meydana gelebilir.
● Birey grupta pasif ve silik kalabilir.
● Daha baskın olan bireyler diğerlerini etkileyebilir.
Psikolojik Danışma Kuramları
1. Psikanalitik danışma kuramı: Freud tarafından geliştirilen psikanalitik kuram, her şeyden önce bir kişilik kuramıdır. Freud’a göre insan davranışları biyolojik ihtiyaçlar ve cinsel güdüler tarafından etkilenir. Kişilik, id, ego ve superego olmak üzere üç bölümden meydana gelir. bireylerin kişilik özellikleri yaşamın ilk yıllarında belirlenir. İd, biyolojik ve cinsel güdülerin bulunduğu alandır. Ego, id ile superego arasında dengeleyici, superego ise, kişiliğin toplumsal yönünü (değer yargıları) meydana getirir.
İd, ego ve superego arasındaki denge bozulduğu zaman kişinin psikoloijik sağlığı bozulur.
İnsan davranışları bilinçaltı süreçlerle bağlantılıdır. Tedavi için bilinçaltına atılan davranışların bilinç alanına getirilmelidir. Tedavi yöntemi serbest çağrışım ve rüya analizidir. Sorunların kaynağını çocukluk döneminde aramak gerekir.
2. Davranışçı kuram: Kişi doğuştan boş bir levha gibidir. Sadece reflekslere sahip olarak dünyaya gelir. Kişilik daha sonraki olumlu ve olumsuz öğrenmelerden meydana gelir. Olumsuz öğrenmeler fazlaysa uyumsuzluk ortaya çıkar.
Davranış terapistleri açıkça gözlenebilir davranışlarla ilgilenirler. Tedavi istenmedik davranışı pekiştiren koşulları değiştirerek davranışı söndürme işlemidir. Öncelikle yapılması gereken olumsuz davranışların belirlenmesidir. Davranışlar belirlendikten sonra ortadan kaldırılması mümkündür.
Tedavide kullandıkları belli başlı teknikler, ü
Sistematik duyarsızlaştırma: Korkulan uyarıcının en azdan en çoğa doğru verilmesidir.
Biçimlendirme: Her doğru adımda pekiştirilerek bir davranışı öğretmedir.
Taşırma: Duyarsızlaştırmanın tersi – korku yaratan uyarıcı çokça verilir
Atılganlık eğitimi: Cesaret gösterme – duygularını göstermeye teşvik etmedir
Kaçındırma: Davranış ortaya çıktığında hoş olmayan uyarıcı vermedir.
Model gösterme: Modelin davranışları taklit edildikçe pekiştirmedir.
Bilişsel yapılandırma: Hatalı davranışın gerisinde hatalı bir bilişsel yapının yattığı düşüncesinden kaynaklanır.
3. Hümanist yaklaşım: Hümanist yaklaşıma göre insanın doğası iyidir. Birey özgürdür. Ve değerlidir. Kendini yönetme, karar verebilme ve kendini denetleme gücüne sahiptir. Bireye seçme özgürlüğü sağlandığında iyiyi, doğruyu ve gelişmeye götüren davranışları kendisi seçer.
Toplumsal kurallar bireyin doğal gelişimini engellediğinde ruhsal rahatsızlıklar ortaya çıkar.
Psikolojik danışmada bireye saygı duyulma ve onu birey olarak kabul etme gereklidir.
4. Akılcı – Duygusal yaklaşım: Ellis’e göre insanlarda doğuştan akılcı davranma gizil gücü vardır. Fakat çocuklukta akıl dışı bazı inançları irdelemeden, eleştiri süzgecinden geçirmeden kabul etme yanlışlığını yapar. Daha sonra bunları kendi kendilerine tekrarlayarak doğruluğuna kendilerini inandırırlar.
Davranış bozukluklarının kaynağı çocuklukta öğrenilen bir takım yanlış ve akıl dışı inançların yarattığı kaygıdır.
Tedavi sürecinde konuşan danışmandır. Danışman bir öğretmen gibidir. Kullandıkları tedavi yöntemi telkin ve iknadır.
5. Gestalt yaklaşım: İnsan yaşamına bir bütün olarak başlamakta, fakat büyürken, gelişirken geçirdiği rahatsız edici yaşantılar yüzünden bazı parçaları ile bağlantıları zayıflamakta ya da kopmaktadır. Terapinin amacı bu parçalanmışlığı bütünlüğe dönüştürmektir. Dengesizliği gidererek tedavi sağlanır.
6. Varoluşçu psikolojik danışma yaklaşımı: Gelişmiş bir yaklaşım değildir. İnsan hürdür. Yaşamı var eden ve ona yol gösteren insanın kendisidir. İnsan için özgürlük yaşamın sorumluluğunu üstlenebildiği ölçüde olmaktadır. Birey çevreden ve kendi içgüdülerinden kurtulmak için çaba gösterir. insanın varoluşunu tehdit eden durumlar insanda kaygı ve umutsuzluk yaratır. Bu da psikolojik sağlığı bozar.
Danışmanın amacı bireye yeniden bağımsızlık kazanmasına yardımcı olmaktır.
ÖĞRENCİ GELİŞİM DOSYASI (PORTFOLYO – TOPLU DOSYA)
Çeşitli test ve test dışı tekniklerle, birey hakkında toplanmış verilerin sistemli bir şekilde kaydedilmesi gerekmektedir. Bir öğrenci hakkında, her dönemde edinilen bilgilerin zamanında ve düzenli olarak kaydedildiği dosyaya toplu dosya denir. Toplu dosya bireyin bir çeşit gelişim tarihçesidir. Bir toplu dosyada birey hakkında edinilen tüm bilgiler yer almaz. Edinilen bilgilerin sınıflanması, ayıklanması ve bir düzene sokulması gerekir. Toplu dosyalardaki bilgiler gizliliği yüksek olmayan bilgilerdir.
Toplu dosyalarda yer alacak bilgiler
Toplu dosyadaki bilgiler öğrencilerin gelişim düzeylerine göre de değişiklik gösterir. Örneğin ilköğretim düzeyinde bedensel gelişim tarihçesi önemli yer tutarken, orta öğretim düzeyinde geleceğe ilişkin planlar daha ayrıntılı yer alır.
Toplu dosyalarda; ● Kimlik bilgileri ● Aile bilgileri ● Öğrencinin devam ettiği okullar ● Ailenin sosyal ve ekonomik durumu ● Öğrencinin bedensel gelişimi ve sağlık durumu ● Öğrencinin bilişsel ve dilsel gelişimi ● Sosyal ve duygusal gelişimi ● İlgileri ve yetenekleri ● Öğrenme sitilleri ve çalışma alışkanlıkları ● Ders başarı durumları ● Boş zaman etkinlikleri ● Geleceğe yönelik planları ● Mesleki eğilimleri ● Test sonuçları ● Disiplin durumu ● Gizli bilgiler dışındaki psikolojik danışma sonuçları ●Öğrenci ve veli görüşme sonuçları bulunur.
Toplu dosyanın sağladığı yararlar
Okul yöneticilerine
● Öğrencilerin tanınmasına yardımcı olur
● Okul-aile birliği, öğretmen ve öğrencilerle yapılan toplantılarda gerekli bilgiyi sağlar.
● Öğrencinin gelişimini incelemek için gerekli olan veriyi sağlar.
● Öğrenci niteliklerini inceleme imkanı verir.
● Araştırma verileri sağlar.
● Okulun eğitim politikasının ve öğretim tekniklerinin geliştirilmesi için gerekli veriyi sağlar.
● Öğrencileri sınıflama veya gruplama işlemleri için gerekli bilgiyi sağlar.
Öğretmenler
● Belli bir öğrenci hakkında ayrıntılı bilgi verir.
● Öğrencinin eğitsel gelişimini görme imkânı verir.
● Veli – öğretmen toplantıları için gerekli veriyi sağlar.
● Öğretim programlarının hazırlanması için gerekli veriyi sağlar.
● Öğrenciler hakkında periyodik rapor hazırlanmasını kolaylaştırır.
● Danışmanla işbirliği yapmayı kolaylaştırır.
● Öğretimi bireyselleştirme çalışmalarında gerekli bilgiyi sağlar.
Velilere
● Çocukların çeşitli özellikleri hakkında bilgi sahibi olmalarını kolaylaştırır.
● Çocukların eğitimsel gelişiminde karşılaştıkları sorunları görmelerini sağlar.
● Çocuğun gelişimi ile okulun ne kadar yakından ilgilendiğini görmelerine yardımcı olur.
● Okul – aile birliğinin alacağı kararları belirlemede yardımcı olur.
Öğrencilere
● Gelişimlerini daha rahat görmelerini sağlar.
● Ders ve ders dışı faaliyetleri daha isabetli seçmeleri ve kariyerlerini planlayabilmeleri için gerekli veriyi sağlar.
● Potansiyeli ve performansı arasındaki farkı görmesini kolaylaştırır.
Toplu dosyadaki bilgilerin korunması
Toplu dosyada yer alan bilgiler gizlilik derecesi bakımından farklılık gösterir. Portfolyonun gizlilik düzeyleri şöyledir.
Birinci Düzey: Herkese açık olgusal bilgilerdir. Öğrencinin adı, yaşı, cinsiyeti, boyu, açık beden kusurları vs.dir. Bu bilgileri isteyen bir kişiye verilmesi tamamen yöneticinin insiyatifindedir.
İkinci Düzey: Ancak sorumlu kişilere verilecek bilgiler yer alır. Aile durumu (Boşanmış, üvey vs.), gelir durumu, akademik özgeçmiş, hobileri, planları vs. –Bazen gizlilik şerhi düşülmesi gereken durumlar olabilir. Örneğin aile çocuğun üvey olduğunu bilmesinin istemeyebilir. Profesyonel bireyler (sosyal yardım uzmanları - araştırmacılar) tarafından incelenir.
Üçüncü Düzey: Sınıf içindeki başarı düzeyi, öğretmenler ve uzmanların öğrenciye tavsiyeleri, standart test sonuçları vs. bulunur. Bu bilgiler öğrencinin ve velinin onayı alınmadan verilmez.
Dördüncü Düzey: Psikolojik inceleme, psikiyatrik muayene sonuçları, sosyal hizmet raporları, tıbbi ve yasal inceleme sonuçları vb. bilgilerdir. Bu tür bilgilerin toplu dosyada yer almaması, başka yerde saklanması yerinde olur. Bu bilgiler gizlidir, ne öğrenciye ne de veliye verilir.
