ÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI (MODELLERİ) VE TEMSİLCİLERİ
ÇOKLU ZEKA YAKLAŞIMI
(ÇOK BOYUTLU ZEKA KURAMI)
Zeka, bireyin bir çok alanda, müzikte, sporda, dansta, iletişimde, doğada, resimde ürün ve performans ortaya koyma yeteneğine göre yeniden tanımlanmıştır. Gardner’e göre zeka, problem çözme kapasitesi veya değerli bir ya da birden çok kültürel yapı ürünü ortaya koyma kapasitesidir. Piaget ise zekayı çevreye uyum sağlama yeteneği olarak açıklamıştır.
Çoklu zeka yaklaşımı, öğretim uygulamalarında ve öğrenmede her zeka alanının belirli oranlarda kullanılması ilkesine dayanmaktadır. Her öğrencinin güçlü olan zeka alanlarının geliştirilmesi değil farklı olan birden fazla zeka alanının güçlendirilerek öğretimde etkili hale getirilmesi üzerine durmaktadır.
BU YAKLAŞIMIN TEMEL DAYANAKLARI ŞUNLARDIR;
· İnsanlar bütün zeka alanlarına değişik miktarlarda sahiptir,
· Herkesin farklı bir kişiliği, karakteri ve zeka profili vardır,
· Öğretim sürecinde öğrencinin baskın olan zeka alanına göre değil, birçok zeka alnını işlevsel yapan eğitim durumları düzeneği oluşturulmalıdır,
· Bireyler kendi zekalarını arttırma ve geliştirme yeteneklerine sahiptir,
· Zeka çok yönlüdür, ancak kendi içerisinde bir bütündür,
· Zeka başkalarına öğretilebilir, zeka güçlendirilebilir,
· Çeşitli zeka alanları bir arada ve belli bir uyum içinde çalışır,
· Kişisel altyapı kalıtım, kültür, inanç ve tutumlar zekanın gelişimini etkiler,
· Çoklu zeka yaklaşımında ölçme ve değerlendirme, öğretmen-öğrenci-veli işbirliği ile yapılır ve ağırlıkla öğrenci gelişim dosyaları (portfolyo) kullanılır,
· Öğrenmeyi gerçekleştirmenin farklı yolları vardır.
1.1. Çoklu Zeka Kuramının Tanıtımı
Çoklu Zeka, Howard Gardner’ın 1983 yılında ortaya koyduğu bir kuramdır. Gardner’a göre zeka bir problemi çözme ya da farklı kültürel ortamlarda bir ürüne şekil verme yeteneğidir. Zeka, çevresel bileşenler, deneyimler ve kalıtsal yetenekler tarafından şekillenir. Çoklu Zeka, Bilişsel bilim, gelişimsel psikoloji ve nörobilimden yararlanarak her bireyin zeka düzeyinin özerk güçler ya da yetenekler tarafından oluştuğunu savunur.
Çokul Zeka Kuramında Dört Önemli Nokta Vardır.
1-Her birey zeka boyutlarının tümüne sahiptir.
2- İnsanların çoğu sahip oldukları her bir zeka alanını uygun ve sınırlı bir yeterlilik düzeyine kadar geliştirebilirler.
3- Zeka alanları genellikle birbirleriyle bağlantılı olarak karmaşık bir yapıda ve bir arada çalışmaktadır.
4- Her zeka boyutunda başarılı olabilmek için bir çok yol vardır.
ÇOKLU ZEKA TEORİSİ VE EĞİTİM
Çoklu zeka teorisi, insanın zekasının dünyadaki içeriğe (örn. Çeşitli olgulara, olaylara, seslere veya nesnelere) nasıl tepkide bulunduğunu ve bu içeriği nasıl içselleştirip zihinde yorumladığını açıklamaya çalışır. Dolayısıyla, çoklu zeka teorisi açısından bakıldığında, zeka, çok yönlü bir kapasitedir, bir potansiyeldir veya bir yetidir. Ayrıca zeka bir bireyin genetiksel kalıtımıyla olduğu kadar, bu bireyin ekolojik ve kültürel çevresiyle olan tecrübe ve deneyimleriyle de şekillenir.
Eğitimde Çoklu Zeka Teorisine Neden İhtiyaç Vardır?
Eğitimde “öğrenme güçlüğü” olgusunun hiçbir şekilde yeri yoktur ve olmamalıdır da. Çünkü, gerçekte farklı yollarda öğrenen bireyler, bazı öğretmenler tarafından çoğu kez bilinçsiz ve bazen de bilinçli bir şekilde “öğrenme özürlü” olarak adlandırabilmektedirler. Öğreğin, sınıfta uzun süre sessiz bir şekilde oturmak, öğrenmek için hareket etmek ihtiyacında olan bedensel, kinestik çocukların doğasına tamamen aykırıdır ve bu çocuklar çoğu kez ve kolaylıkla aşırı hareketli ya da “hiperaktif” olarak adlandırılabilmektedir. Yine, öğrenmek için görsel imgelere, figürlere veya resimlere ihtiyaç duyan bazı öğrenciler, sadece birtakım soyut kavramlardan oluşan bir metni kavramakta zorlandıklarından dolayı çok çabuk bir şekilde “okuma özürlü” olarak adlandırılabilmektedirler (Akt.Saban, Armstrong, 1987).
Okulların çocukları her yönden gelişimlerine yapabilecekleri en büyük ve en önemli katkı, onların sahip oldukları ilgi ve yetenekleri keşfetmek ve onları bu ilgi ve yetenekleri doğrultusunda gelecekte en mutlu ve en yeterli olabilecekleri bir alana yönlendirebilmektir. Nitekim, 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda bireyler “ilgi, istidat ve kabiliyetleri doğrultusunda eğitilmelidir”, görüşü vurgulanmaktadır.
Zeka Nedir?: Diğer taraftan, Gardner (1983-1999) insan zekasının objektif bir şekilde ölçülebileceği tezini savunan geleneksel anlayışı eleştirerek zekanın tek bir faktörle açıklanamayacak kadar çok sayıda yetenekleri içerdiğini ileri sürmektedir. Gardner, zekayı, bir kişinin:
(1) bir veya birden fazla kültürde değer bulabilen bir ürün ortaya koyabilme kapasitesi,
(2) gerçek hayatta karşılaştığı problemlere etkili ve verimli çözümler üretebilme becerisi,
(3) çözüme kavuşturulması gereken yeni veya karmaşık yapılı problemleri keşfetme yeteneği olarak tanımlamaktadır.
Dolayısıyla, Gardner, “çoklu zeka teorisi” ile zeka konusuna daha geniş bir görüş açısı kazandırarak insanların farklı şekillerde sahip oldukları yetenekleri, potansiyelleri veya kabiliyetleri “zeka alanları” olarak adlandırmıştır.
Garder’ın görüşüne göre zeka “çoğul”dur, doğuştan getirilen zeka iyileştirilebilir, geliştirilebilir ve değiştirilebilir.
1.2. Çoklu Zeka Alanları ve İçerikleri
1-SÖZEL / DİLSEL ZEKA: Dilin, sözcüklerin kullanımı ve anlaşılmasına yönelik yetenektir. Sözel-dil zekası, bir bireyin kendi diline ait kavramları bir masalcı, bir konuşmacı veya bir politikacı gibi sözlü olarak ya da bir şair, yazar, editör veya gazeteci gibi yazılı olarak etkili bir biçimde kullanabilmesi kapasitesidir.
Sözel-dil zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Normal öğrencilerden daha iyi yazar,
Ø Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır,
Ø İsimler, yerler ve tarihler hakkında iyi bir hafızaya sahiptir,
Ø Yaşına uygun kelimeleri doğru telaffuz eder,
Ø Yaşıtlarına göre iyi bir kelime hazinesi vardır,
Ø Başkaları ile yüksek düzeyde sözel iletişime girer,
Ø Tekerlemeleri, anlamsız ritimleri ve kelime oyunlarını çok sever,
Ø Kitap okumayı çok sever,
Ø Öğrendiği yeni kelimeleri anlamlarına uygun olarak konuşur ve yazı dilinde kullanır,
Ø Dinleyerek öğrenmeyi sever.
2-MANTIKSAL / MATEMATİKSEL ZEKA: Bilimsel düşünme, objektif gözlem yapma, verilerden sonuç çıkarma, yargıya varma, hipotez kurma, matematik sorularını çözme, mantıksal kuramlarla uğraşma, kıyaslamalar ve sınıflandırmalar yapabilme yeteneklerini içerir. Neden-sonuç ilişkisi kurabilme, bir şeyin çalışma ilkelerini ortaya koyabilme ve numaralarla oynama yeteneğini ifade eder.
Mantıksal-Matematiksel zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Olayın oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorar,
Ø Sayılarla çalışmayı ve hesap yapmayı çok sever,
Ø Matematik dersini çok sever,
Ø Mantıksal bulmacaları çözmeyi ve satranç veya drama gibi çeşitli stratejik oyunları oynamayı çok sever,
Ø Nesneleri kategorilere ayırmayı veya olayları belli bir mantıksal ilişki içinde düzenlemeyi çok sever,
Ø Matematiksel hesaplama oyunlarını çok sever,S
Ø Bilgisayar oyunlarını ilginç bulur,
Ø Fen bilgisi dersinde deney yapmayı ve yeni şeyler denemeyi sever,
Ø Yaşıtlarına kıyasla soyut düşünebilme ve sebep-sonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri çok iyi gelişmiştir,
Ø Makinelerin nasıl çalıştığına dair çok soru sorar.
SORU : Mustafa öğretmen Ayşe’nin sosyal bilgiler dersinde sonuç çıkarmakta zorlandığını fark eder. Ayşe’nin bu ders ile ilgili yaşantıları hakkında hafta boyunca notlar tutmasını, hafta sonunda ise bu notları gözden geçirerek kendisine ait bir ‘ problem çözme modeli’ geliştirmesini ister. Bu modelini daha da geliştirebilmek için fikir üretmesini, farklı problemlerde hangi farklı yaklaşımları izlediğini yazmasını ve hangi yöntemlerin gerçekten işine yaradığını, hangilerinin ise hiç yaramadığını düşünmesini söyler.
Çoklu zeka kuramına göre Mustafa öğretmen öğrencisinin hangi zeka alanının gelişmesine yardımcı olmaktadır?
A) Sözel zeka,
B) İçsel zeka,
C) Görsel zeka,
D) Mantıksal zeka, (2006 KPSS)
E) Sosyal zeka,
3-GÖRSEL-UZAMSAL (mekansal) ZEKA: Görsel- uzaysal (uzamsal / mekansal) zeka, bir insanın bir avcı, bir izci ya da bir rehber gibi görsel ve uzaysal dünyayı doğru bir şekilde algılaması veya bir dekoratör, bir mimar ya da bir ressam gibi dış dünyadan edindiği izlenimler üzerine değişik şekiller uygulama kapasitesidir. Temelini görme duyusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinden resimler yaratma yeteneği oluşturmaktadır. Resim, grafik, heykel yapma; mimarlık, haritacılık gibi yüzey ve buna bağlı olarak bilgileri kullanma; satrançta olduğu gibi farklı derinlik ve açılardan görme, yön bulabilme, yeteneklerini içerir. Boşluğu zihinde canlandırma yeteneğidir. Denizde yön bulma.Üç boyutlu düşünme bu zeka türünün en önemli özelliğidir.
Görsel-uzaysal zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Renklere karşı çok hassas ve duyarlıdır,
Ø Haritaları, çizgileri, diyagramları veya tabloları sadece düz metinden oluşan yazılı materyallere kıyasla daha kolay okur ve anlar,
Ø Sanat içerikli etkinlikleri çok sever,
Ø Arkadaşlarına oranla daha çok hayal kurar,
Ø Yaşına göre yüksek düzeyde beceri gerektiren resimleri çizer,
Ø Filmleri, slaytları ve benzeri diğer görsel sunuları izlemeyi sever,
Ø Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar veya modeller oluşturur,
Ø Okurken kelimelere oranla resimlerden daha çok öğrenir,
Ø Varlıkların görsel imgelirini çok iyi ve net olarak hatırlar,
Ø Okuma materyallerine sık sık karalamalar yapar.
4-MÜZİKSEL / RİTMİK ZEKA : Bir ses tonunu yakalayabilme, farkı söyleme gibi becerileri içerir. Nörolojik bakış açısına göre zekası (ritmik zeka), zeka boyutlarının ilk gelişenidir. Müziksel-ritmik zekası güçlü olan insanlar, sadece müziksel eserleri kolaylıkla hatırlamazlar, aynı zamanda olayların oluşumu ve işleyişini müziksel bir dille düşünmeye, yorumlamaya ve ifade etmeye çabalarlar. Anne karnındayken bile çevredeki ses, ritim ve titreşim dünyası bireyin gelişimini etkileyenlerdir. (bazıları bu zeka türünün sadece müzik ve ritimden ibaret olduğundan “işitsel / titreşimsel” zeka olarak da adlandırıyorlar. Yeni öğrenilen bir dilin telafuzunu bu zeka grubuna giren insanlar iyi yapar.
Müziksel-ritmik zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar,
Ø Güzel şarkı söylemek için ses ve yeteneğe sahiptir,
Ø Bir müzik aletini çok iyi çalar ya da çalmayı çok ister,
Ø Müzik dersini çok sever,
Ø Konuşurken veya hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutar,
Ø Farkında olmadan kendi kendine mırıldanır,
Ø Ders çalışırken farkında olmadan masaya vurarak ritim tutar,
Ø Çevresindeki seslere karşı aşırı duyarlı ve hassastır,
Ø Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik eder,
Ø Ders çalışırken veya bir şey öğrenirken müzik dinlemekten çok hoşlanır.
5-BEDENSEL / KİNETİK ZEKA: Bedensel –kinetik (kinestik) zeka ile bir kişinin bir aktör, bir atlet ya da bir dansçı gibi düşünce ve duygularını anlatmak için vücudunu kullanmadaki ustalığı veya bir heykeltıraş, bir cerrah ya da bir tamirci gibi ellerini kullanma ve elleriyle yeni şeyler üretme kabiliyetleri kastedilir. Dansçılar, palyaçolar, tiyatro sanatçıları, pantomim sanatçıları, sporcular, cerrahlar, teknisyenler ve heykeltraşlar bedensel zekası güçlü olan insanlara örnek olarak gösterilebilir.
Bedensel –kinetik zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Bir veya birden fazla sportif faaliyette başarılıdır,
Ø Bir yerde uzun süre kaldığında hareket etmeye ve kımıldamaya başlar,
Ø Başkalarının jest, mimik ve yüz ifadelerini kolaylıkla taklit eder,
Ø Gördüğü her nesneyi dokunarak inceleme ve analiz etme eğilimindedir,
Ø Koşmayı, sıçramayı ve benzeri fiziksel hareketleri yapmayı çok sever,
Ø El becerisi gerektiren etkinliklerde çok başarılıdır,
Ø Kendini veya meramını anlatmada kendine özgü dinamik bir yolu vardır,
Ø Çamurla oynamayı, yontmayı veya diğer devinimsel nitelikteki etkinliklere katılmayı sever,
Ø Bir şeyi parçalarına ayırmayı ve onları tekrar birleştirmeyi çok sever,
Ø Bir şeyi en iyi yaparak yaşayarak öğrenir.
6- KİŞİLERARASI / SOSYAL ZEKA: Sosyal zeka, bir insanın, öğretmenin, terapistin ya da pazarlamacı gibi çevresindeki insanların duygularını, isteklerini ve ihtiyaçlarını anlama, ayırt etme ve karşılama kapasitesidir. Danışmanlar, liderler, öğretmenler, terapistler, psikologlar, aktörler ve politikacılar sosyal zekası güçlü insanlara örnek olarak verilebilir. Bu zeka grubuna giren insanlar düşünme ve akıl yürütmede çok yeteneklidirler.
Sözel zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Arkadaşları veya akranlarıyla sosyalleşmeyi çok sever,
Ø Grup içerisinde doğal bir lider görünümündedir,
Ø Problemi olan arkadaşlarına her zaman yardım eder,
Ø Dışarıda iken kendi başının çaresine bakar,
Ø Başkaları ile birlikte ders çalışmayı veya oyun oynamayı çok sever,
Ø En az birkaç yakın arkadaşı vardır ve onları sık sık arar,
Ø Başkaları daima onunla birlikte olmak ister,
Ø Başkalarına selam verir, onların hatırlarını sorar ve onları önemser,
Ø Empati yeteneği çok iyi gelişmiştir,
Ø Bir şeyi başkaları ile işbirliği yaparak, onlarla paylaşarak ve onlara öğreterek öğrenmeyi sever.
7-ÖZE DÖNÜŞ / İÇSEL ZEKA : İçsel zeka, bir kişinin kendini tanıması ve kendisi hakkında sahip olduğu bilgi ve anlayış ile çevresinde uyumlu davranışlar sergilemesi yeteneğidir. Kendine yönelik duygu ve düşüncelerin, değer yargılarının farkında olma, çok boyutlu yargılayabilme gibi insanın kendi duygularının, duyuşsal tepkilerinin derecesini, kendi biliş bilgisi sürecini tanıma, kendi öz benliğini algılama ve başkalarına ifade etme yetisidir. Filozoflar, yazarlar, şairler, güzel sanatlarla uğraşanlar ve müzisyenler bu zeka türüne örnektir.
İçsel zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Bağımsız olma eğilimindedir,
Ø Kendisinin zayıf ve güçlü yanları hakkında gerçekçi bir görüşe sahiptir,
Ø Yalnız oynamaya veya ders çalışmaya bırakıldığında daha başarılıdır,
Ø Hakkında çok fazla bahsetmediği en az bir ilgisi veya hobisi vardır,
Ø Hayattaki amacının ne olduğuna ilişkin iyi bir anlayışa sahiptir,
Ø Duygularını, hislerini ve düşüncelerini açık ve net bir şekilde dile getirir,
Ø Hayattaki başarılarından ve başarısızlıklarından ders almasını bilir,
Ø Kendisine güveni yüksektir,
Ø Yaptığı işin bilincindedir ve başkalarına pek fazla akıl danışmaz,
Ø Kendisine saygısı yüksektir.
8- DOĞA (Doğacı) ZEKASI : Doğacı zeka ile bir kişinin bir biyolog yaklaşımıyla hayvanlar ve bitkiler gibi yaşayan canlıları tanıma, onları belli karakteristik özelliklerine bağlı olarak sınıflandırma ve diğerlerinden ayırt etme kabiliyeti veya bir jeolog yaklaşımıyla dünya doğasının bulutlar, kayalar veya depremler gibi çeşitli karakteristiklerine karşı aşırı ilgili ve duyarlı olması kastedilmektedir. Gardner bu zeka türünü sonradan listesine eklemiştir. Doğal çevre ve canlılar dünyasına ilgi ile kendini gösterir. Özellikle farklı özelliklerin sınıflandırılması yöntemi öğrenme etkililiğini arttırabilir. Bu zeka boyutu, doğal dünyayı algılama, beğenme ve anlamayla doğrudan ilişkilidir.
Doğacı zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır:
Ø Doğaya, hayvanat bahçelerine veya tarihsel müzelere olan gezileri çok sever,
Ø Doğa olaylarına ve oluşumlarına karşı çok hassas ve duyarlıdır,
Ø Sınıftaki çiçekleri sular ve onların bakımını üstlenir,
Ø Ekolojik çevreyi, doğayı, bitkileri veya hayvanları içeren konuları işlerken meraklıdır,
Ø Sınıfta hayvan hakları veya çevreyi koruma ile ilgili ateşli konuşmalar yapar,
Ø Kuş beslemek, kelebek ve böcek koleksiyonu oluşturmak gibi doğa ile ilgili projelere katılmayı çok sever,
Ø Doğayı ve canlıları içeren konularda çok başarılıdır,
Ø Toprakla oynamayı ve bitki yetiştirmeyi çok sever,
Ø Mevsimlere ve iklim olaylarına karşı çok ilgilidir,
Ø Çevre bilinci çok iyi gelişmiştir.
Zekanın Özellikleri Nelerdir?
1- Her insan, kendi zekasını arttırma ve geliştirme yeteneğine sahiptir,
2- Zeka sadece değişmekle kalmaz, aynı zamanda başkalarına da öğretilebilir,
3- Zeka, insandaki beyin ve zihin sistemlerinin birbiriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkan çok yönlü bir olgudur,
4- Zeka çok yönlülük göstermesine rağmen kendi içinde bir bütündür
5- Her insan çeşitli zeka alanlarının tümüne sahiptir,
6- Her insan, çeşitli zeka alanlarından her birini yeterli bir düzeyde geliştirebilir,
7- Çeşitli zeka alanları, genellikle bir arada ve belli bir uyum içinde çalışırlar,
8- Bir insanın her alanda zeki olabilmesinin birçok yolu vardır.
Öğrencilerdeki Çoklu Zeka Alanlarının Belirlenmesi
Her bireyin sekiz zeka alanını da oldukça yüksek bir düzeyde geliştirebilme kapasitesine sahip olmasına rağmen, çocuklar çok küçük yaşlardan itibaren belli zeka alanlarına daha çok eğilimli olurlar. Okula başlama yaşına eriştiklerinde de çocuklar, büyük bir olasılıkla eğilimli oldukları bu zeka alanları ile aynı doğrultuda olan öğrenme yollarını da geliştirmiş olurlar.
Öğrencilerin çoklu zeka alanlarının belirlenmesinde kullanılabilecek yöntemlerden bazıları şunlardır:
Ø ÖĞRETMEN GÖZLEMLERİ:
Ø BELGE TOPLAMAK :
Ø OKUL KAYITLARINI İNÇELEMEK:
Ø DİĞER ÖĞRETMENLERLE İLETİŞİME GİRMEK:
Ø VELİLERLE GÖRÜŞMEK :
Ø ÖĞRENCİLERE SORMAK :
