1. BİREYİ TANIMA

Bireyi tanımak, değişik teknikler kullanarak bireylerin yeteneklerini, ilgilerini, kişilik yapılarını, fiziki özelliklerini, benlik algılarını ve sosyo-kültürel özelliklerini belirlemektir.

● Bireyi tanıma çalışmalarında asıl amaç, bireyin kendini tanımasına yardımcı olmaktır. Bireyi tanıma, onlara kendini tanıtmak için bir araçtır.

● Bireyleri tanıma işbirliği gerektirir. Sadece uzmanların yaptığı bir çalışma değildir.

● Özel olmayan bilgiler diğer bireylerle de paylaşılmalıdır.

Bireylerin tanınması gereken yönleri

Yetenekler: Doğuştan gelen ancak yaşantılar sonucu belli bir şekle giren, öğrenme ve iş yapabilme gücüne denir.

İlgiler: Bir nesnede veya olaydan hoşlanma durumuna denir.

Kişilik: Mizaç, karakter, alışkanlık, tavır gibidurumları içine alan bir kavramdır.

Benlik algısı: Bireyin kendisine ilişkin değerlendirmesidir. (Kendini nasıl gördüğüdür. – Akıllı – yakışıklı- çirkin vs..)

Fiziksel ve biyolojik Özellikler: Fiziki yapı (Şişman – kısa vs.) ve beden sağlığı (Yürüme engelli - kansızlık)

Sosyal – kültürel ve ekonomik koşullar: Aile yapısı, ekonomik durumları, eğitimle ilgili aile tutumu vs..

Bireyi Tanıma Teknikleri

Bireyi tanıma tekniklerinden genellikle sayısal değer veren tekniklere önem verilir. Bunun nedeni, sayısal değerlerin kolayca iletilebilmesi ve üzerinde istatistiksel işlemler yapılabilmesidir.
Bireyi tanıma tekniklerinin kullanılmasında asıl amaç, bireyin kendini tanımasına yardımcı olmaktır.

A) Özel Teknikler (Test dışı teknikler)

Öznel teknikler, başkalarının birey hakkındaki görüşleri ile bireyin bizzat kendisi hakkındaki görüşlerinin genellikle betimsel olarak ifadesine dayanan tekniklerdir.

GÖZLEM: Bir kimsenin diğer bir kimse hakkında duyu organları aracılığıyla bilgi edinme yoludur. Ampirik yolla bilgi edinmedir. Gelişigüzel ve sistemli gözlem olmak üzere iki çeşittir.

Gelişigüzel gözlem: Bireyi tanımak için belirli bir amacın ve planın önceden saptanmamış olduğu ve bilgilerin, sadece rastlantısal ilişkilerden elde edildiği duruma denir. Aşağı yukarı herkes başkaları hakkındaki kararlarını bu yolla oluşturur. Öğretmenlerin öğrenciler hakkında verdikleri yargılar, bir ölçme aracı sonucuna dayanmıyorsa, bu bilgiler gelişigüzel gözlem sonucu elde edilmiş verilerdir.

Sistemli gözlem: Bireylerin belirli davranışlarının, doğal yaşamları içinde, kasıtlı olarak gözlenmesine denir. Gözlenecek davranışların istendiği zaman ortaya çıkmaması nedeniyle sistemli gözlem zaman alıcı bir yöntemdir. Bireyin haberi olmadan yapılan sistemli gözlem, davranışın doğal koşullarında ortaya çıktığı şekliyle incelenmesine olanak verdiği için yararlı bir tekniktir. Gözlemi yapan bir kişinin değer yargıları, beklentileri ve yaşam tarzı gözlem sonuçlarını etkiler. (Ör: Açık sözlü bir öğrenci, otoriter bir öğretmene terbiyesiz gelir)

OLAY KAYDI (ANEKDOT): Belli bir ortamda gözlenen bireyin davranışlarının objektif olarak betimlenmesidir. Gözlemci davranışı betimlerken daha çok sözlere ve hareketlere yer vermelidir. Betimleme yaparken, gözlenen kimse ya da olaya karşı duygusal yanlılıktan kaçınmalıdır. Davranış betimlemesi kısa, öz ve önemli kısımları belirten bir rapor olmalıdır. Öğrencinin sıradan olmayan davranışlarını kayıt esastır. Bir olay kayıt formunda aşağıdakiler bulunur.
● Gözlenenin adı soyadı – sınıfı – numarası ● Gözleyenin adı soyadı – ünvanı
● Olayın geçtiği yer – zaman ● Olayın betimlenmesi
● Gözleyenin yorumu (Olaya kişisel yorum katmaz) ● Gözleyenin önerileri

DERECELEME ÖLÇEĞİ

Bir kimsenin başka bir kimse hakkında sistemli ya da sistemsiz gözlem sonucunda edindiği kanılarının bildirildiği bir yöntemdir. Öğrenciler hakkında öğretmenlerin, işçiler hakkında ustaların, memurlar hakkında amirlerin kanıları bu yolla elde edilir.

Dereceleme ölçeği formu, bir tür betimleyici sözcükler ya da ifadeler listesi olup, dereceleyecek kimse, gözlediği kişiye uygun bulduklarına işaret koyar. Çok çeşitli dereceleme ölçekleri kullanılır. (Ör: 5 - çok iyi / 4 – iyi / 3 – orta & Liderlikten kaçınır – Liderlik rolü almamayı tercih eder – istenirse liderlik rolü alır – liderlik rolü alır - liderlik rolünü isteyerek alır - )

Dereceleme ölçeği sonuçlarını etkileyen faktörler

Kişisel yanlılık

Sabit hata (Bazı kişiler uçları, siyah beyaz gibi, bazı kişilerde sürekli orta davranışları işaretler)

Hale etkisi (Bireyin iyi yada kötü özelliğinin etkisinde kalarak diğer özelliklerini ona göre değerlendirmesi – Sınıfın çalışkanını aynı zamanda sosyal özelliklere sahip görmek)

Yetersiz gözlem
Mantık hatası (Yöntemi kavrayamama)
Cömertlik hatası (Herkesin özelliklerini yüksek işaretlemek)

OYUN TERAPİSİ: Çocukların davranışlarının oyun ortamında gözlenmesi tekniğidir. Çocukların duygu ve düşüncelerini oyun aracılığıyla ifade etmeleri nedeni ile kullanılmaktadır. Hem bilgi toplama hem de bir terapi yöntemidir.

VAK’A İNCELEMESİ: Sorunu olan bireylerin tüm yönleriyle çevresinden bilgi toplama şeklinde incelenmesidir. Test ve test dışı teknikler kullanılarak elde edilen bilgilerin sistematik bir şekilde rapor edilmesidir. Vak’a incelemesi, öğrenme güçlüğü çeken, sosyal ya da kişisel uyum sorunları gösteren bireyler üzerinde uygulanır. Okulda vaka incelemesini danışman yapar. Anne, baba, yönetici ve öğretmenler danışmana yardımcı olurlar.

Bireyin çeşitli özellikleri hakkında olabildiğince ayrıntılı bilgi toplanır ve bunlar anlamlı bir şekilde birleştirilir.

Vaka incelemesinin içerdiği bilgiler

● Kimliğine ilişkin bilgiler (Adı – Doğum tarihi – Yeri - Cinsiyeti)
● Ailesi hakkında bilgiler (Anne – babanın mesleği – Gelir durumu – boşanmış)
● Fiziksel durumu ve gelişimi
● Zihinsel nitelikleri ve gelişimi
● İlgileri
● Kişilik özellikleri
● Akademik başarısı
● Arkadaşları arasındaki yeri

Bu alanlarda toplana bilgilere vaka tarihçesi denir. Vaka tarihçesinin toplu dosyadan farkıdır, vaka tarihçesinin daha ayrıntılı bilgiler vermesidir.

ANKET: Bireylerin belli bir konuda ki bilgileri ve düşünceleri hakkında bilgi alabilmek için önceden hazırlanmış soruların sorulmasıdır. Oldukça sık kullanılan bir tekniktir. Rehberlik çalışmalarında anket, öğrencilerin aile durumları, ilgileri, sevdiği ve sevmediği dersler, boş zaman etkinlikleri, gibi konularda bilgi toplamak amacıyla kullanılır. Anket çalışması iyi bir plan dahilinde yapılmalıdır. (Uygulanacak grup ve özellikleri – uygulayıcıların kimler olduğu – uygulama şekli vs.)

GÖRÜŞME: Rehberlikte sık kullanılan bir tekniktir. Rehberin kişi ile sorunu üzerinde bir plan çerçevesinde konuşma yapmasıdır. Görüşme psikiyatride bilgi toplama ve tedavi amacıyla uygulanır ve uzmanlık gerektirir. Ancak rehberlikte eğitim alanına ilgi duyan bireyler tarafından uygulanabilir.
Görüşmede kişi ile danışman arasında içten bir ilişki kurulur. Resmiyetten uzak, rahat bir ortamda yapılan konuşma ile birey içini döker ve sorunu hakkında bilgi verir. Not tutma işini görüşmenin sonuna bırakmak gerekir. (Teyp kullanılabilir) Görüşme sırasında danışmanın tutumu içten ve sıcak olmalıdır. Daha çok görüşmeye gelen kişi konuşturulmalıdır. Zaman alıcı bir yöntemdir.

OTOBİYOGRAFİ: Bir kimsenin şimdiki ve geçmiş yaşamını yazılı olarak anlatmasıdır. Bireyler yaşam öykülerini anlatırken, kendince önemli gördüğü özelliklerini ve kendisi için önemli olan olayları anlatırlar. Bu da bireyi inceleyen kişiye, onun değerleri, beklentileri ve kişiliği hakkında bilgi verir. Son derece öznel bir teknik olduğu için bulgular mutlaka diğer tekniklerle desteklenmelidir. Uygulanması kolay ancak yorumlanması zor bir tekniktir. Bireylere güven verilmelidir.

PROBLEM TARAMA LİSTELERİ: Bireylerin çeşitli alanlarda karşı karşıya oldukları sorunları ortaya çıkarmak amacıyla uygulanan bir tekniktir. Bu şekilde öğrencilere yapılacak yardımlar belirlenir. Gizlilik ilkesine özen göstermek gerekir. Problem tarama listelerinde aşağıdaki problemlerle ilgili sorular bulunur.

● Sağlıkla ilgili problemler ● Gelişimle ilgili problemler
● Gelecekle ilgili problemler ● Sosyal ilişkilerde yaşanan problemler
● Duygusal yaşamla ilgili problem

PSİKODRAMA: Teşhisten çok bir tedavi yöntemidir. Bu alanda yetişmiş uzmanlar tarafından uygulanabilir. Bireyin duygularını, kaygılarını ve korkularını (iç dünyasını) bir oyun içinde rol oynayarak anlatması tekniğidir.

SOSYODRAMA: Karmaşık bir tekniktir. Ancak bu alanda özel olarak yetişmiş kişiler uygulayabilirler. Sosyodrama, katılanların ortak ilgisi olan ve gerçek yaşamla ilgili olan durumların hareketlerle canlandırılmasıdır. Psikodramada bireyin sosyodramada toplumun problemleri yansıtılır. (grupla psikolojik danışmada ve sınıf problemlerini belirlemede kullanılabilir)

SOSYOMETRİ: Moreno tarafından oraya konmuş bir tekniktir. Grup içindeki bireylerin birbirlerine karşı olan duygusal yaklaşımlarını tespit etmek için kullanılan bir tekniktir. Sosyometrik test ile elde edilen bulgular sosyogram adı verilen tabloda gösterilir.

Amaca göre sorular hazırlanmalıdır. Ör: Çalışma grubu için, “proje grubunda kimlerle çalışmak istersiniz, üç isim yazınız”; Arkadaşlık ilişkileri için, “en sevdiğiniz üç arkadaşınızın ya da sevmediğiniz üç arkadaşınızın ismini yazınız” gibi.

Güvenirliği grubun birbirini tanıma ve içten cevap verme derecesine bağlıdır.
Sosyometri tekniği ile arkadaş grupları, sevilen ve sevilmeyen öğrenciler, lider tipler, terkedilmiş tipler, klikler (Gruptan soyutlanmış küçük grup) belirlenir.

KİMDİR BU?: Öğrencilerin birbirleri hakkında kanaatlerini öğrenme yoludur. Sosyometrik bir testtir. Bu teknikte bir dizi kişilik özelliği veya davranış tarzı yazılır ve öğrencilerden her bir özelliğin karşısına, bunu en iyi temsil eden arkadaşlarının adını yazması istenir. Özelliklerin karşısına birkaç isim yazılabileceği gibi hiçbir isimde yazılmayabilir. ÖR: Derse sık sık geç kalan kimdir? Çok temiz ve tertipli olan kimdir? Herkesin yardımına koşan kimdir? Her şeyden alınan kimdir? vs..
Bu teknikte, çok gerekli değilse kâğıtlara isim yazılması istenmez. Elde edilen bilgilerin öğrenci ile paylaşılması onun kendini daha iyi değerlendirmesine yardımcı olabilir.

SORU LİSTESİ: Öğrenci hakkındaki ilk bilgileri toplamaya yarayan araçtır. Genellikle çocuğun anne-babası tarafından doldurulur. En büyük sakıncası toplanan bilgilerin güvenilir bilgiler olmamasıdır.

İSTEK LİSTELERİ HAZIRLAMAK: Çocuğun ihtiyaçlarını belirlemek için uygulanır. ÖR: Peri çıksa ve üç dileğini sorsa ne dilersin? Piyangodan para çıksa ne yaparsın? Gibi sorular sormak.

EV ZİYARETLERİ: Hassas konu ve sorunların incelenmesinde danışman ev ziyaretlerine de başvurabilir. Bu gibi hallerde danışman, çocuğu ev koşulları içinde tanımaya çalışır.

B) Test Teknikleri

Gerek eğitim alanında, gerekse rehberlik alanında testlerin kullanılmaya başlanması, bireysel farklılıklar ve bunların ölçülmesi düşüncesi ile gündeme gelmiştir.

1950’li yıllarda Carl Rogers tarafından ortaya atılan Benlik kuramı ve buna bağlı olarak birey merkezli rehberlik anlayışı, testlere olan ilgiyi durdurmuştur.

Bu kurama göre testler, dışsal ve dolaylı tekniklerdir. Bireyi tanımak için, kendisiyle doğrudan iletişim kurma yerine onun verdiği dolaylı cevapların dikkate alınmasını uygun bulmaz.
Özellikle kişilik testlerinin geçerlik ve güvenirliklerinin oldukça düşük olması, etik kurallara uyulmadığında kötü kullanıma yol açması, testlerin dayandıkları kuramla sınırlı olması nedeniyle bu testlere karşı tutum olumsuzlaşmıştır.

Testlerin Kullanım Amaçları

● Bireyin psikolojik özellikleri nesnel olarak ölçülebilir.
● Bireyin bugünkü durumunu verdiği gibi yarınki durumu hakkında da bilgi verir.
● Gizli kalmış yetenekleri ortaya çıkarma.
● Başarısızlık ve uyumsuzluk nedenlerinin araştırılması.
● Özel ve üstün yetenekli öğrenciler ile özel ihtiyaçları ve sorunları ortaya çıkarma.
● Bireyin kendisini tanımasını sağlama.
● Bireye yapılan psikolojik yardımın ne kadar etkili olduğunu belirleme.
● Rehberlik yardımı alan bireylerin gelişim ve uyum durumlarını izleme.

1. Yetenek Testleri

Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde bireye gereken yardımların yapılabilmesi için, bilinmesi gereken en önemli yönünü yetenekleri oluşturur.

Özellikle eğitsel ve mesleki rehberlikte yöneleceği öğrenim alanı, seçeceği ders ve meslek seçiminde yeteneklerin bilinmesi gereklidir.

Yetenek testleri bireyin ne yaptığını değil, neleri yapabileceğini gösterir. Yeteneklerin bilinmesi öğrencinin başarısını kestirmeyi sağlar.

Rehberlik hizmetlerinde tek puan veren genel yetenek testi yerine, çoklu puan veren Ayrıştırıcı Yetenek Testleri kullanılmalıdır. Bu şekilde düşük yetenekli öğrencilerde değersizlik duygusu oluşturulmamış olur ve kendini gerçekleştirme heves köreltilmez. Bu şekilde özsaygısını zedelemeden gerçekler aktarılmış olur. Ör: Bir kimsenin zeka ya da genel yetenek yönünden düşük puan aldığını öğrenmesi onu incitebilir fakat uzay ilişkileri veya mekanik yeteneğinin zayıf olduğunu öğrenmek ya da genel yeteneği oluşturan yeteneklerden birinden düşük puan aldığını öğrenmek onu pek etkilemez.

2. Başarı Testleri

Eğitim sürecinde öğrenilenlerin ölçülmesi amacıyla, belirli bilgi düzeyi için hazırlanmış testlerdir. Standart başarı testleri ve öğretmen yapısı başarı testleri olmak üzere ikiye ayrılır.

Başarı Testlerinin Sağladığı Bilgiler

● Öğrencilerin öğrenme miktarları
● Öğrenme oranları
● Bir alandaki başarının diğer alanlarla karşılaştırılması
● Öğrencinin başarısını diğer öğrencilerle karşılaştırma
● Öğrenme eksikliklerini saptama
● Gelecek öğrenmelerle ilgili yordama yapma olanağı elde etme

4. İlgi Envanteri

Daha çok eğitsel ve mesleki yöneltmelerde kullanılmaktadır.Eğitsel rehberlikte öğrencinin ilgi duyduğu öğrenim alanına yönelmesine, mesleki rehberlikte de ilgi alanına göre meslek ve iş seçimine yardımcı olur.

Bireyin ilgileri doğuştan gelmez, çevre ile etkileşim sonunda kazanılır. Birey çeşitli alanlarda kendini deneyerek nelerden hoşlanıp hoşlanmadığına karar verir.

İlgi envanterinde çok sayıda soru bulunur. Sorular mümkün olduğu kadar dolaylıdır. Bireylere ve gruplara kolaylıkla uygulanabilir ve puanlanabilir.

İlgi envanteri yetenek testleri ile birlikte kullanılmalıdır.

İlgi envanteri, bireyin ilgisi olduğu alanda yetenekli olduğunu göstermez.

5. Tutum Ölçekleri

Tutum, bireyin, insanlar, nesneler ve olaylar karşısında takındığı davranış biçimi olarak kabul edilir.

Tutum ölçekleri, bir kimsenin ya da grubun, nelere önem verdiğini, o duruma ilişkin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini saptamaya yarayan araçlardır.

Tutumlar dolaylı olarak ölçülebilmektedir. Bu yüzden ölçümü güçtür. Daha Likert tipi ölçekler kullanılır. Bu tip ölçekler ”kuvvetle katılıyorum”dan “kesinlikle katılmıyorum”a doğru bir dereceleme şeklinde olur. (beşli kategori şeklinde)